متابولیت‌های موجود در زعفران، که به آن خاصیت دارویی می‌بخشند، کروسین و کروستین هستند. متابولیت‌ها ترکیبات واسطه یا محصول سوخت و ساز سلول زنده هستند و معمولاً به مولکول‌های کوچکی اشاره دارد که در فرآیندهای سوخت و ساز سلولی نقش دارند.
زعفران به عنوان یک چاشنی غذا از سال‌ها قبل مورد استفاده قرار می‌گیرد و علاوه بر ارزش غذایی، در طب سنتی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. از زعفران به عنوان تسکین‌دهنده درد مانند درد معده و کلیه، آرامش‌بخش و کاهش‌دهنده استرس استفاده می‌شود.
مواد موثر زعفران
متابولیت‌های مهم زعفران که در کلاله گیاه زعفران یافت می‌شوند، کروسین، کروستین، سافرانال و پیکروکروسین هستند. کروسین مسئول رنگ قرمز، پیکروکروسین مسئول طعم تلخ و سافرانال مسئول طعم و بوی زعفران هستند.
به عنوان یک گیاه دارویی، زعفران دارای خواص دارویی مفید است و ماده‌ای به نام کروسین از جمله مهم‌ترین عوامل دارویی این گیاه محسوب می‌شود. محققان به بررسی علمی تأثیر کروسین بر بیماری‌های مختلفی پرداخته‌اند که در ادامه به تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
کروسین و آرامش اعصاب
کروسین به عنوان یک متابولیت موجود در زعفران، در بررسی‌ها نشان داده است که اثر ضد اضطرابی مشابه دیازپام (یک داروی موثر برای درمان اضطراب) دارد و در دوزهای مشخصی می‌تواند به کاهش اضطراب منجر شود. همچنین، زعفران با دوزهای مشخص می‌تواند در بهبود خواب و کاهش افسردگی اثر مثبتی داشته باشد. مکانیسم اثر زعفران در کاهش اضطراب به این شکل است که کروسین و سافرانال به هورمون‌های دوپامین (هورمون سرخوشی)، نوراپی‌نفرین (هورمون استرس) و سروتونین (هورمون شادی) تأثیر دارند.
با دقت‌تر نگاه کردن، احتمالاً کروسین تأثیری بر سیستم دوپامینرژیک (مسیرهای انتقال دوپامین) داشته و با مهار بازجذب نوراپی‌نفرین و سافرانال، به سیستم سروتونرژیک (مسیرهای انتقال سروتونین) مفید است.
کروستین و درمان بیماری های چشمی
در زمینه بیماری‌های چشمی، زعفران نشان داده است که می‌تواند در درمان بیماری AMD (مرتبط با نابینایی عمرانی) موثر باشد. این اثرات به کروسین و کروستین نسبت داده می‌شوند، که احتمالاً کروسین مانع از آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول) می‌شود و بنابراین مانع از مرگ گیرنده‌های نوری که ناشی از نور است، می‌شود. همچنین، این ماده می‌تواند جریان خون شبکیه را افزایش داده و عملکرد آن را بهبود بخشد.
این اثرات می‌توانند به عملکرد آنتی‌اکسیدانی، مهار آپوپتوز و خواص ضدالتهابی زعفران (به‌ویژه کروسین و کروستین) نسبت داده شوند.
کروسین و افزایش حافظه
مطالعات انجام شده توسط محققان ژاپنی نشان می‌دهد که کروسین و کروستین می‌توانند در بهبود مهارت‌های یادگیری و حافظه مؤثر باشند. همچنین، زعفران و اجزای سازنده آن، به ویژه کروسین، می‌توانند حافظه را تقویت کرده و اثرات نمخرب خارجی بر حافظه را کاهش دهند.
مهم‌ترین نقش کروسین، در عملکرد آنتی‌اکسیدانی است. این ماده می‌تواند با افزایش بیان ژن‌ها و آنزیم‌های مرتبط با آنتی‌اکسیدان‌ها، بر روی استرس‌های اکسیداتیو تأثیر گذاشته و رادیکال‌های آزاد را خنثی کند.
همچنین، کروسین و کروستین قادر به مقابله با التهاب‌های عصبی هستند که با شروع بیماری‌هایی مانند آلزایمر و پارکینسون در ارتباط هستند.
نتیجه گیری
در نهایت، می‌توان نتیجه گرفت که زعفران با طعم و عطر خوش، نه تنها از روی علایق آشپزی مورد استفاده قرار می‌گیرد، بلکه به عنوان یک منبع مواد مؤثره و متابولیت‌های ثانویه، نقش مهمی در بهبود برخی از بیماری‌ها و بهبود حالت‌های مختلف ایفا می‌کند. امروزه، سعی بر این است که از این مواد مؤثره گیاه زعفران در درمان بیماری‌های مختلف استفاده شود و در طب نوین جایگاه معتبری به دست آورد.
